Τι είναι η ακμή;
Η ακμή είναι μια φλεγμονώδης διαταραχή της τριχοσμηγματογόνου μονάδας (σμηγματογόνος αδένας και τριχοθυλάκιο). Προσβάλλει το 80% των εφήβων, ενώ μετά την ηλικία των 25 ετών, προσβάλλει το 3% των ανδρών και το 12% των γυναικών. Εντοπίζεται στο πρόσωπο 99%, στην πλάτη 65% και το στήθος 18%. Είναι μύθος ότι πρέπει να αφήσουμε την ακμή να κάνει την πορεία της. Χωρίς θεραπεία η ακμή αφήνει ουλές που παραμένουν ισόβια. Η ακμή επηρεάζει αρνητικά την ζωή των ασθενών. Οι ασθενείς συχνά υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και κατάθλιψη. Στους ενήλικες ασθενείς παρατηρείται υψηλότερο ποσοστό ανεργίας σε σχέση με τους ενήλικες που δεν πάσχουν από ακμή.
Η ακμή χαρακτηρίζεται από την παρουσία μη φλεγμονωδών βλαβών :
Ανοιχτοί φαγέσωρες (whiteheads)
Κλειστοί φαγέσωρες (blackheads)
και φλεγμονωδών βλαβών :
Βλατίδες (κόκκινα εξογκώματα)
Φλύκταινες (σπυράκια με πύον)
Οζίδια (μεγάλα εξογκώματα)
Οι φλεγμονώδεις και μη φλεγμονώδεις βλάβες διαρκούν συνήθως 3-6 εβδομάδες, εμφανίζονται και εξαφανίζονται, αλλάζοντας θέσεις.
Όταν οι βλάβες της ακμής υποχωρήσουν αφήνουν ερυθηματώδεις κηλίδες (κόκκινα επίπεδα σημεία), μεταφλεγμονώδη υπερμελάγχρωση (το δέρμα σκουραίνει στο σημείο της βλάβης) και ατροφικές ουλές (βαθούλωμα στο σημείο της βλάβης).
Πως θεραπεύεται η ακμή;
Τοπικά φάρμακα
Τα πιο αποτελεσματικά τοπικά φάρμακα είναι τα ρετινοειδή, το υπεροξείδιο του βενζολίου, τα αντιβιοτικά και το αζελαικό οξύ.
Τα τοπικά ρετινοειδή (τρετινοίνη, αδαπαλένη, ισοτρετινοίνη, ταζαροτένη) προκαλούν μείωση των φαγεσώρων και της φλεγμονής. Μετά από 3 μήνες αγωγής μειώνουν τις δερματικές βλάβες κατά 30-60%. Τις πρώτες εβδομάδες της αγωγής με τοπικά ρετινοειδή παρουσιάζεται συχνά ερυθρότητα, αίσθημα καψίματος και απολέπιση του δέρματος. Το φαινόμενο είναι ήπιο και υποχωρεί μέσα σε 2-4 εβδομάδες. Τα τοπικά ρετινοειδή αποφεύγονται στη διάρκεια της κύησης ενώ το καλοκαίρι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με μεγάλη προσοχή το βράδυ και με επαρκή αντηλιακή προστασία.
Το υπεροξείδιο του βενζολίου είναι αντιμικροβιακός παράγοντας (μειώνει το C, acnes) χωρίς να είναι αντιβιοτικό. Μειώνει τις φλεγμονώδεις βλάβες 30-60% μετά από 3 μήνες θεραπείας. Συχνά προκαλεί ερεθισμό τις πρώτες βδομάδες εφαρμογής. Το καλοκαίρι χρησιμοποιείται με προσοχή το απόγευμα και με επαρκή αντηλιακή προστασία. Μπορεί να προκαλέσει λεύκανση σε ρούχα και τρίχες.
Τα τοπικά αντιβιοτικά (κλινδαμυκίνη 1% και ερυθρομυκίνη 2-4%) έχουν αντιβακτηριακή (μειώνουν το C. Acnes) και αντιφλεγμονώδη δράση. Μετά από 3 μήνες αγωγής μειώνουν τις βλάβες κατά 30-70%.
Το αζελαικό οξύ μειώνει την φλεγμονή, το C. acnes, και τους φαγέσωρες. Μετά από 3 μήνες αγωγής μειώνει τις βλάβες κατά 30-70%.
Συστηματικά φάρμακα
Αντιβιοτικά
Τα αντιβιοτικά μειώνουν το C. acnes και την φλεγμονή. Οι τετρακυκλίνες (δοξυκυκλίνη και μινοκυκλίνη) προτιμώνται από τις μακρολίδες (ερυθρομυκίνη και αζιθρομυκίνη) λόγω των λιγότερων παρενεργειών και της μικρότερης αντίστασης στα αντιβιοτικά. Χορηγούνται συνήθως για 6-12 εβδομάδες και πάντα σε συνδυασμό με τοπική αγωγή. Το 35- 75 % των βλαβών μειώνεται μετά από 3 μήνες θεραπείας. Χρειάζεται προσοχή στον ήλιο λόγω της φωτοευαισθησίας που μπορεί να παρουσιαστεί.
Αντισυλληπτικά – Ορμόνες
Είναι περισσότερο αποτελεσματικά σε συνδυασμό με τοπικές θεραπείες ή συστηματικά αντιβιοτικά. Μετά από 6-9 μήνες αγωγή έχουμε μείωση των βλαβών κατά 30- 70%. Σαν παρενέργειες αναφέρονται αλλαγές ψυχικής διάθεσης, ευαισθησία μαστών, μειωμένη σεξουαλική διάθεση, ανώμαλη έμμηνος ρήση, αύξηση σωματικού βάρους και κεφαλαλγία. Επίσης υπάρχει ένας ελαφρώς αυξημένος κίνδυνος δημιουργίας θρόμβων. Τα αντισυλληπτικά– ορμόνες δεν χορηγούνται όταν υπάρχει κίνδυνος εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης, διαταραχές πήξεως, ισχαιμική καρδιακή νόσος σε νεαρή ηλικία, οιστρογόνο-εξαρτώμενος καρκίνος (μαστού), βαρύ κάπνισμα μετά την ηλικία των 35 ετών.
Ισοτρετινοίνη
Η ισοτρετινοίνη είναι ένα συνθετικό παράγωγο της βιταμίνης Α. Αποτελεί την πιο αποτελεσματική θεραπεία της ακμής και δεν παρουσιάζει αλλεργίες. Χορηγείται σε βαριά κυστική ακμή ή ακμή που δεν ανταποκρίνεται στις συνήθεις θεραπείες.
Απαγορεύεται η κύηση, στην διάρκεια χορήγησής της ισοτρετινοίνης και 1 μήνα μετά τη διακοπή της, διότι είναι τερατογόνος. Οι γυναίκες θα πρέπει να χρησιμοποιούν δύο μορφές αντισύλληψης (ορμονική και φραγμού). Ισοτρετινοίνη δεν χορηγείται σε καρδιακή, ηπατική ανεπάρκεια και αλλεργία στην σόγια. Οι τετρακυκλίνες και η βιταμίνη Α δεν συγχορηγούνται με ισοτρετινοίνη. Λαμβάνεται με γεμάτο στομάχι έτσι ώστε να βελτιωθεί απορρόφηση της. Θα πρέπει να γίνονται εργαστηριακές εξετάσεις πριν και κατά την διάρκεια της θεραπείας σύμφωνα με τις οδηγίες του δερματολόγου. Το 95% των βλαβών εξαφανίζεται τελείως.
Στα πλαίσια των παρενεργειών της μπορεί να παρουσιάσει χειλίτιδα (ξηρά χείλη), ξηρότητα στο δέρμα, ερύθημα στο πρόσωπο, ξηροφθαλμία, μυϊκή αδυναμία, κεφαλαλγία, μυϊκούς πόνους μετά από έντονη φυσική άσκηση. Αύξηση των επιπέδων της χοληστερόλης στο αίμα, ιδιαίτερα σε ασθενείς με προδιάθεση. Σπανίως μπορεί να αυξηθούν τα ηπατικά ένζυμα σε υψηλές δόσεις. Μπορεί να παρουσιαστούν αλλαγές στην ψυχική διάθεση σε γυναίκες που παίρνουν αντισυλληπτικά και τα οποία ευθύνονται γι’ αυτό. Ψυχιατρικές παρενέργειες έχουν περιγραφεί σε ασθενείς που παίρνουν συστηματικά ισοτρετινοίνη αλλά δεν έχει αποδειχθεί ότι οφείλονται στο φάρμακο. Η σύνδεση με αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης αμφισβητείται. Αντίθετα βελτίωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων έχει περιγραφεί με τη βελτίωση της ακμής. Η χορήγηση ισοτρετινοίνης το καλοκαίρι δεν αντενδείκνυται αλλά συνιστάται μείωση της δόσης, αποφυγή έντονης έκθεσης στον ήλιο και πολύ προσεκτική εφαρμογή μέτρων αντηλιακής προστασίας.
Πως αναπτύσσεται η ακμή ;
Η γενετική προδιάθεση παίζει σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της ακμής. Αν οι γονείς είχαν βαριά ακμή συνήθως έχουν και τα παιδιά. Αρχικά παρουσιάζεται απόφραξη της τριχοσμηγματογόνου μονάδας (τριχοθυλάκιο και σμηγματογόνος αδένας) λόγω αυξημένης παραγωγής κυττάρων, από το εξωτερικό τμήμα του πόρου της τριχοσμηγματογόνου μονάδας κοντά στην επιφάνεια του δέρματος και από την μειωμένη τάση τους να αποκολληθούν. Αυτό κλινικά εκδηλώνεται ως ανοιχτοί φαγέσωρες που λειτουργούν σαν βύσμα που εμποδίζει το περιεχόμενο του τριχοθυλακίου να βγει έξω. Το τριχοθυλάκιο διογκώνεται διότι μέσα σε αυτό συσσωρεύονται σμήγμα, βακτήρια (C. acnes) και κύτταρα από το τοίχωμα τριχοσμηγματογόνου μονάδας.
Στην ακμή οι σμηγματογόνοι αδένες παράγουν μεγαλύτερα ποσά σμήγματος και το σμήγμα περιέχει ουσίες οι οποίες προάγουν την φλεγμονή. Αν ο πόρος διατηρείται φραγμένος, η σταδιακή διόγκωση του τριχοθυλακίου οδηγεί σε ρήξη του τοιχώματος και στην είσοδο του περιεχομένου μέσα στο κυρίως δέρμα προκαλώντας έντονη φλεγμονή.
Ένας άλλος παράγοντας στην ανάπτυξη της ακμής είναι και το βακτήριο (C. acnes) που υπάρχει στο δέρμα όλων των ανθρώπων. Στους ασθενείς με ακμή το C. acnes παράγει χημικές ουσίες που επιδρούν στο ανοσολογικό σύστημα, ρυθμίζουν και πυροδοτούν τη φλεγμονή. Το βακτήριο αυτό μπορεί επίσης να συμβάλει στην απόφραξη της τριχοσμηγματογόνου μονάδας. Το C. Acnes δεν λειτουργεί στην ακμή σαν μολυσματικός παράγοντας διότι η ακμή είναι μη λοιμώδης νόσος.
Οι παραπάνω παράγοντες οδηγούν στην ανάπτυξη φλεγμονωδών βλαβών της ακμής.
Ποιες είναι οι μορφές ακμής ;
Ανάλογα με την βαρύτητα υπάρχει η ήπια, η μέτρια και η σοβαρή ακμή.
Ανάλογα με την ηλικία εμφάνισης υπάρχει η νεογνική (πρώτες 6 εβδομάδες ζωής), η βρεφική (6 εβδομάδες – 12 μήνες), η παιδική (1- 7 ετών), η προεφηβική (7-12 ετών), η εφηβική (12 – 19 ετών), η ενήλικος (>25 έτη).
Από ποια νοσήματα πρέπει να διαχωρίζεται η ακμή ;
Θυλακίτιδα
Βακτηριακή μόλυνση με μεμονωμένες φλύκταινες (σπυράκια με πύον) στην έξοδο των τριχοθυλακίων και χωρίς φαγέσωρες.
Ροδόχρους ακμή
Φλεγμονώδες εξάνθημά του προσώπου που εμφανίζεται στην ενήλικο ζωή αλλά δεν έχει φαγέσωρες.
Ακμοειδή εξανθήματα
Προκαλούνται από φάρμακα και κλιματικές συνθήκες. Δεν έχει φαγέσωρες.
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ακμή;
Οι ορμόνες με κυριότερο εκπρόσωπο τα ανδρογόνα (ανδρικές ορμόνες που παράγουν και οι γυναίκες αλλά σε χαμηλότερα ποσά συγκριτικά με τους άνδρες). Σε ασθενείς με ακμή για γενετικούς λόγους τα ανδρογόνα είναι πιο δραστικά στην διέγερση της δραστηριότητας του σμηγματογόνου αδένα και στην απόφραξη της τριχοσμηγματογόνου μονάδας.
Πρακτικά λοιπόν αντισυλληπτικά με αντιανδρογόνα είναι αποτελεσματικά στην γυναικεία ακμή. Αντίθετα αντισυλληπτικά με προγεστίνες μπορεί να προκαλέσουν ακμή ή να την επιδεινώσουν. Η κατανάλωση αναβολικών στεροειδών από αθλητές, όπως η τεστοστερόνη και τα παράγωγα της προκαλεί ήπια έως και σοβαρή ακμή. Η παρατεταμένη χρήση συστηματικών κορτικοστεροειδών μπορεί να προκαλέσει ακμοειδές εξάνθημα στο άνω μέρος του στήθους.
Το stress μπορεί να πυροδοτήσει την ακμή.
Ο ρόλος της δίαιτας στην ακμή δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμη. Ίσως τα γαλακτοκομικά και η ζάχαρη να παίζουν κάποιο ρόλο, αλλά αυτο δεν έχει αποδειχθεί ακόμη. Αυτο που συστήνεται είναι μια ισορροπημένη δίαιτα.
Τα συμπληρώματα διατροφής με πρωτεΐνες από ορό γάλακτος μπορεί να επιδεινώνουν την ακμή. Ωστόσο δεν έχει αποδειχθεί επαρκώς.
Η μόλυνση του περιβάλλοντος, οι διοξίνες και άλλες παρόμοιες χημικές ουσίες και μπορεί να επιδεινώσουν την ακμή.
Φάρμακα όπως λίθιο, ισονιαζίδη, υψηλές δόσεις βιταμίνης B12 και ορισμένοι αντικαρκινικοί παράγοντες προκαλούν επίσης ακμοειδές εξάνθημα.
Η έκθεση στον ήλιο δεν βελτιώνει την ακμή. Ίσως προσφέρει μια προσωρινή βελτίωση. Βραχυπρόθεσμα το μαύρισμα στον ήλιο βοηθά στην κάλυψη των βλαβών. Μακροπρόθεσμα η έντονη έκθεση στον ήλιο μπορεί να επιδεινώσει την ακμή.
Το πολύ θερμό και υγρό περιβάλλον μπορεί να προκαλέσει ακμοειδές εξάνθημα που συνήθως εντοπίζεται στο άνω τμήμα του στήθους.
Το κάπνισμα μπορεί να επιδεινώσει την ακμή ιδιαίτερα σε ενήλικες γυναίκες αλλά αυτό δεν είναι γενικά αποδεκτό.
Τα καλλυντικά όταν είναι ελαιώδη, αποφρακτικά και φαγεσωρογόνα μπορεί να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν την ακμή με ανοιχτούς φαγέσωρες. Πρέπει να επιλέγουμε μη φαγεσωρογόνα καλλυντικά.
Η κύηση σε ηλικία > 25 ετών εμφανίζει περισσότερες βλάβες ακμής κατά τη διάρκεια του 2ου τριμήνου.
Άλλες θεραπείες για την ακμή
Εξαγωγή φαγεσώρων
Συνιστάται ανεπιφύλακτα διότι ότι οι φλεγμονώδεις βλάβες της ακμής αναπτύσσονται στο έδαφος προυπάρχουσας μη φλεγμονώδους βλάβης (φαγέσωρα). Με αυτή την διαδικασία το περιεχόμενο του τριχοθυλακίου απελευθερώνεται προς τα έξω, χωρίς ρήξη του τοιχώματος. Έτσι προλαμβάνεται ο σχηματισμός φλεγμονωδών βλαβών (σπυράκια με πύον). Η διαδικασία πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε 3-4 εβδομάδες.
Θεραπεία συντήρησης
Είναι πάρα πολύ σημαντική διότι έτσι αποφεύγουμε τις υποτροπές. Γίνεται με τοπικά φάρμακα και συνδυασμούς τους.
Επιφανειακά peeling
Μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά τόσο στο διάστημα της θεραπείας όσο και στο διάστημα της συντήρησης. Χρησιμοποιείται μια ποικιλία δραστικών ουσιών ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο αποτέλεσμα.